Cách mạng công nghiệp được hiểu là sự thay đổi cơ bản về công nghệ công nghiệp trên phạm vi toàn cầu, làm thay đổi toàn cảnh bức tranh xã hội theo hướng phát triển tích cực. Nếu chỉ tính từ khi phát minh ra động cơ hơi nước cho đến nay thì nhân loại đã trải qua 3 cuộc cách mạng công nghiệp và đang bước vào Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (cuộc cách mạng 4.0).

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất vào khoảng nửa thế kỷ thứ 18 với nền tảng là máy móc cơ khí vận hành bằng thủy lực và hơi nước. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai vào khoảng nửa thế kỷ thứ 19 với nền tảng là động cơ điện và sản xuất theo dây chuyền. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba được bắt đầu vào những năm 1960 với nền tảng là bán dẫn, điện tử, máy tính, tự động hóa. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư được kế thừa từ Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3 và được khởi xướng từ những năm 2012 với 3 trụ cột chính là kỹ thuật số, sinh học và vật lý.

Những nét nổi bật của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư

Chuyển hóa thông tin từ thế giới thực thành thế giới ảo vật lý với dung lượng thông tin rất lớn, tốc độ cao và đa dạng tới mọi mặt của đời sống xã hội với thuật ngữ chuyên môn là “Dữ liệu lớn - Big data”. Dung lượng lớn được hiểu là những công nghệ kỹ thuật hiện nay chưa xây dựng, lưu trữ và quản lý có hiệu quả dữ liệu hiện nay.

Thông tin thế giới ảo vật lý này được kết nối với nhau và được quản lý, khai thác sử dụng bằng những hệ thống công nghệ số liên kết với nhau để làm mờ ranh giới: không gian địa lý trên phạm vi toàn cầu và thời gian có thể xem như hiện tại; các lĩnh vực khoa học mà đặc biệt là vật lý, kỹ thuật số và sinh học. Nhân loại luôn có được cái nhìn từ tổng quát toàn diện đến chi tiết thế giới hiện tại. Công nghệ được kỳ vọng để giải quyết vấn đề này là “Internet vạn vật - Internet of things”.

Công nghệ có tính tự động hóa ở mức cao hơn nhiều so với tính tự động hóa ở Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3. Tính tự động hóa ở Cuộc cách mạng lần thứ 4 được xem là tự động hóa bằng những chương trình máy tính theo mô hình trí tuệ của con người. Công nghệ được cài đặt chương trình tự động hóa theo mô hình trí tuệ con người có thể tương tác với con người, thực hiện các hành vi thông minh như con người; có thể thay thế con người phân tích, tối ưu hóa, đưa ra quyết định và giải quyết vấn đề thay thế con người. Chương trình tự động hóa được xây dựng bằng những ngôn ngữ máy tính theo mô hình trí tuệ con người được hiểu là “Trí tuệ nhân tạo - Artificial intelligence”.

Công nghệ sinh học là nền tảng để tạo nên những bước lớn trong lĩnh vực nông nghiệp, y học, dược liệu, năng lượng tái tạo… Vật lý hướng phát triển mạnh về nghiên cứu, chế tạo trang thiết bị công nghệ. Chuyển đổi số (CĐS) là quá trình hoàn chỉnh áp dụng số hóa và ứng dụng số hóa ở một cấp độ cao hơn và có quy mô lớn, là quá trình thay đổi phương thức kiến tạo, quản lý, điều hành, sử dụng dữ liệu truyền thống sang một phương thức kiến tạo, quản lý, điều hành, sử dụng dữ liệu dựa trên những nền tảng kỹ thuật số mới như: Dữ liệu lớn, internet vạn vật, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây… đối với mọi mặt trong đời sống xã hội với mục tiêu tạo nên một bước chuyển lớn về hiệu quả và tổng giá trị sản xuất cho xã hội theo hướng tích cực.

Vai trò của chuyển đổi số

Có thể hiểu, CĐS là tổng thể công nghệ số hóa dữ liệu và ứng dụng dữ liệu dựa trên nền tảng kỹ thuật số. Công nghệ ở đây được hiểu là một hệ thống, trong đó có trang thiết bị kỹ thuật số, có các chương trình kỹ thuật số, có dữ liệu đầu vào ở dạng số, có con người, có phương thức tổ chức hoạt động liên kết, tác động qua lại lẫn nhau và cho kết quả đầu ra những sản phẩm có hiệu suất lớn về giá trị sản xuất.

Về vị trí, có thể thấy CĐS là nội dung cơ bản trong trụ cột kỹ thuật số của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. CĐS đóng vai trò rất quan trọng trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Hiện nay, khái niệm CĐS đã trở nên phổ biến, lan tỏa trên toàn xã hội. Trong đó, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước là những tổ chức tiên phong và xem CĐSlà xu thế bắt buộc, tất yếu để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, sức cạnh tranh và thực hiện thành công chiến lược xây dựng chính quyền số, nền kinh tế số và xã hội thông minh trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0.

Theo khảo sát năm 2018 của IDC, CĐS đã trở thành chiến lược của các doanh nghiệp, tổ chức trong Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, trong đó 90% doanh nghiệp đã bắt đầu chuyển đổi số, 30% lãnh đạo doanh nghiệp xem CĐS là vấn đề sống còn.

CĐS đối với doanh nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước giúp xây dựng nên những cơ sở dữ liệu từ giá trị thực (biến đổi giá trị nghe, nhìn, cảm nhận được từ thế giới thực) sang dạng số (dạng điện toán được lưu trữ trên máy tính), nên rất thuận lợi cho việc quản lý, khai thác sử dụng. Dữ liệu số hóa đã trở thành tài sản của các doanh nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước. Dữ liệu ngành càng được bổ sung, liên kết, tích hợp với nhau đã giảm được nhiều kinh phí xây dựng dữ liệu đơn lẻ, không đồng bộ như trước đây.

CĐS giúp doanh nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước không những giải quyết công việc hiện tại hiệu quả mà quan trọng hơn là hoạch định được tầm nhìn chiến lược để thực hiện Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 có hiệu quả nhất. Thay đổi phương thức quản lý của các doanh nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước theo hướng đơn giản về cơ cấu, logic, kế thừa và hiệu quả về hoạt động, hội nhập với quốc tế. Tạo ra những thay đổi lớn trong chuỗi giá trị hàng hóa và cung ứng sản phẩm; tự động hóa nâng cao hiệu suất công việc, hiệu quả sản xuất kinh doanh, năng lực cạnh tranh, gia tăng mạnh mẽ giá trị sản xuất, chất lượng dịch vụ công.